KANAŁ AUGUSTOWSKI


HISTORIA

Pomysł budowy drogi wodnej łączącej Wisłę i Niemen powstał pod koniec XVIII wieku. Głównym powodem były pruskie restrykcje gospodarcze uniemożliwiające spławianie polskich towarów Wisłą do Gdańska i restrykcje celne portu gdańskiego. W 1823r. restrykcje spowodowały tzw. wojnę celną pomiędzy Prusami a stroną polsko-rosyjską zakończoną pomyślnie dla Królestwa dopiero w 1825 r.

Z inicjatywą budowy Kanału Augustowskiego wyszedł minister skarbu - Franciszek Ksawery książę Drucki-Lubecki w 1822 r. Projektowany szlak miał łączyć Wisłę, przez Narew i Biebrzę z Niemnem, a dalej od Niemna miał prowadzić aż do ujścia Windawy do Bałtyku. Było to nawiązaniem do zamiarów króla Stefana Batorego z końca XVI wieku, który planował uczynić z Narwi, Biebrzy i Niemna ożywiony szlak wodny.

Do pomysłu budowy Kanału projektantom udało się przekonać cara Aleksandra II, który podjął ostateczną decyzję o budowie. 27 lipca 1824 roku przyjęto i zatwierdzono projekt wykonany przez grupę polskich wojskowych pod kierownictwem ppłk Ignacego Prądzyńskiego. Odcinek Kanału łączący Narew z Niemnem miało budować Królestwo Polskie, zaś dalszą część - Kanał Windawski - miał być budowany przez budowniczych rosyjskich.



Wiosną 1823 roku W. Ks. Konstanty rozkazał Szefowi Kwatermistrzostwa Generalnego, generałowi Maurycemu Hauke, sporządzenie projektu technicznego oraz przygotowanie do podjęcia prac w terenie. Generał Hauke powierzył projektowanie i praktyczną realizację ówczesnemu ppłk Ignacemu Prądzyńskiemu. Ogólny zaś nadzór powierzono generałowi Malletskiemu, jako naczelnikowi inżynierii.

Ostatecznie projekt zatwierdził rząd Królestwa Polskiego (1824) oraz car Aleksander (1825). Prace budowlane rozpoczęto w 1825r . Do 1831 roku budowę prowadziło wojsko podległe dyrektorowi Korpusu Inżynierów. Po klęsce powstania listopadowego inwestycję przejęła instancja cywilna - Zarząd Komunikacji Lądowych i Wodnych. Do prac powrócono w 1833 roku. Całością robót kierował z ramienia Banku Polskiego Teodor Urbański. Około 1839 roku zakończono budowę Kanału i można było rozpocząć żeglugę.

Koszt Kanału przekroczył czternaście milionów ówczesnych złotych polskich. Przy budowie pracowało w okresach najintensywniejszych prac 6-7 tysięcy osób. Byli to ludzie różnych narodowości oraz okoliczni chłopi, którzy za pracę przy Kanale otrzymywali wolność (stąd np. nazwa jednej ze śluz Swoboda).

Kanał Augustowski nie spełnił nigdy strategicznej funkcji szlaku wodnego łączącego Wisłę z Bałtykiem z pominięciem Gdańska, odegrał jednak ogromną rolę polityczną. Prusy zrezygnowały z nakładania wysokich ceł na szlaku wiślanym. Zmianie uległy warunki ekonomiczne Królestwa Polskiego i ruch barek na Kanale pozostał niewielki. Opłaty pobierane z tytułu żeglugi nie pokrywały bieżących kosztów eksploatacji.


GEOGRAFIA

Kanał Augustowski łączy Biebrzę (dopływ Narwi) z Niemnem. Wykorzystuje pasmo jezior Augustowskich oraz doliny dwóch rzek - Netty i Czarnej Hańczy. Łączna długość Kanału wynosi ponad 101,2 km z czego 80 km na terytorium Polski, 17,8 na terytorium Białorusi a 3,4 km stanowi odcinek graniczny.

Kanał ma 18 śluz, z czego w Polsce jest 14 śluz, z których 9 śluz zachowało się w niezmienionym kształcie technicznym do dziś. Umożliwiają one pokonanie różnicy poziomów wynoszącej 54,04 m.

Śluzy miały piękny wystrój architektoniczny w barwach narodowych. Komory wykładano czerwoną cegłą, zwieńczenia komór były białe. Na każdej śluzie znajdowała się wmurowana w ścianę kamienna tablica z datą i nazwiskiem kierownika budowy.

Kanał Augustowski zasilany jest przez wody Czarnej Hańczy (która łączy się z Kanałem we wsi Rygol) oraz rzeki Rospudy. Od wschodniej granicy państwa Kanał poprowadzony jest w kierunku zachodnim do Augustowa, a następnie do połączenia z Biebrzą we wsi Dębowo.

Na szlaku Kanału Augustowskiego znajduje się 12 jezior: Mikaszówek, Mikaszewo, Krzywe, Paniewo, Orle, Gorczyckie, Serwy, Studzieniczne, Białe, Necko, Rospuda i Sajno. Szlak wodny Kanału Augustowskiego tworzy: 45 km sztucznych przekopów, 35 km uregulowanych koryt rzecznych i 22 km jezior.


WSPÓŁCZESNOŚĆ

Dziś Kanał Augustowski stanowi perłę wśród szlaków wodnych Europy. Spływy wzdłuż Kanału były jedną z ulubionych rozrywek Ojca Świętego Jana Pawła II.

W najbliższym sąsiedztwie Kanału znajdują się ruiny - słynnej linii Mołotowa - pasa umocnień rosyjskich ciągnących się wzdłuż granicy z Niemcami wytyczonej po podziale Polski dokonanym przez okupantów w 1939 roku. Umocnienia budowane były w wielkim pośpiechu od jesieni 1939 r. aż do wybuchu wojny sowiecko niemieckiej. Linia schronów bojowych i innych umocnień ciągnęła się od Bałtyku poprzez okolice Połągi na Litwie aż za Przemyśl na południu Polski.

Kanał ocalał w swym zabytkowym kształcie jedynie dlatego, że nie został włączony do systemu handlowych szlaków wodnych na taką skalę na jaką przewidywali to jego projektanci i przez wiele lat pełnił jedynie funkcję wodnego szlaku turystycznego. Połączenie Kanału Augustowskiego z Niemnem pozwoli nie tylko podróżować drogą wodną na Białoruś ale również otworzy wodniakom szlak na rzeki i jeziora Litwy i Łotwy.

Zadziwiającym zbiegiem okoliczności jest fakt, że pierwszym decydentem w sprawie budowy Kanału Augustowskiego był car Aleksander a drugim tym razem na białoruskiej części Kanału jest również Aleksander nie car a Prezydent, który zdecydował się odbudować ten szlak wodny swoim ukazem No 2 z 8 stycznia 2004 roku.

Zapraszam do odwiedzenia Kanału, która znajduje się po białoruskiej stronie. Fotografie z miejscowości: Dąbrówka, Czortek i Rynkowce.



POWRÓT